Η θεωρία του ελικοπτέρου, ή τζογαδόροι με το στανιό;

να μειώσει φέτος, 2011-2012, αποτελούν ουσιαστικά ένα δίκοπο μαχαίρι για τον ίδιο και για τον ίδιο τον κλάδο. Η καλή μου φίλη λοιπόν μου έλεγε ότι όχι μόνο αναγκάζεται να μειώνει τιμές, αλλά κυρίως ότι θα φτωχύνει, δηλαδή ότι η αγοραστική της δύναμη θα μειωθεί – και το έχει αποδεχτεί αυτό.

Έχετε ακούσει για το δόγμα του σοκ και πώς αυτό χρησιμοποιείται στην καπιταλιστική οικονομία. προκειμένου να αδρανοποιήσει τα θύματά της κατά την εφαρμογή όλο και πιο εκμεταλλευτικών πολιτικών. Στο δόγμα του σοκ εντάσσεται μια ολόκληρη σχολή οικονομολόγων (φιλελεύθερων, αλλά φοβάμαι ότι δεν είναι μόνο φιλελεύθεροι) που πιστεύουν ότι εάν είναι να κάνεις αλλαγές στην οικονομία, καλό είναι να τις κάνεις όλες μαζί και τέλος πάντων χωρίς στάδια προσαρμογής. Με αυτόν τον τρόπο τα αποτελέσματα που περιμένεις θα είναι τα επιθυμητά ή τέλος πάντων πολύ καλύτερα από ό,τι εάν ασκείς πολιτικές με χρονικά μεσοδιαστήματα προσαρμογής.

Ένα από τα μεγάλα κεφάλια στην αντίληψη αυτή είναι και ο Μίλτον Φρήντμαν (Milton Friedman), γνωστός συντηρητικός νομπελίστας οικονομολόγος. Οι περισσότεροι αριστεροί, όταν τον θυμούνται, τον συνδέουν περισσότερο με τις περικοπές δημοσίων δαπανών και τις ανεξάρτητες -και καλά- κεντρικές τράπεζες, αλλά ελάχιστοι ασχολούνται με τη νομισματική του θεωρία, για την οποία άλλωστε έγινε γνωστός στους ακαδημαϊκούς κύκλους και πήρε και το νόμπελ.

Η νομισματική θεωρία του Φρήντμαν είναι ό,τι πιο εκλεπτυσμένο βρήκαν οι φιλελεύθεροι για να εξηγήσουν τον ρόλο του νομίσματος στην οικονομία. Ο Φρήντμαν λοιπόν, είναι ο ιθύνων νους της μονεταριστικής σχολής. Η μονεταριστική σχολή είναι το πιο σύγχρονο θεωρητικό πλαίσιο που έχουν οι φιλελεύθεροι και νεοφιλελεύθεροι (λέγε τους δεξιούς, να καταλαβαινόμαστε) για να εξηγήσουν πώς λειτουργεί το χρήμα μέσα στην οικονομία (και την κοινωνία).

Στην πραγματικότητα, επαναλαμβάνουν την ιδέα της ουδετερότητας του χρήματος ως προς την πραγματική οικονομία, αλλά στο πιο εκλεπτυσμένο. Δεν λένε απλώς ότι το χρήμα είναι ένα πέπλο που κρύβει την πραγματική οικονομία, επομένως, ό,τι και να γίνεται στην αγορά χρήματος δεν επηρεάζει την πραγματική οικονομία. Λένε ότι βεβαίως το χρήμα μπορεί να επηρεάσει την πραγματική οικονομία, μέχρι όμως ένα σημείο: τις τιμές. Δηλαδή, εάν έχεις πληθωρισμό και περιορίσεις την ποσότητα του χρήματος, οι τιμές θα αποπληθωριστούν και θα αντικατοπτρίσουν την πραγματική οικονομία. Εάν όμως έχεις αποπληθωρισμό, δηλαδή οι τιμές πέφτουν περισσότερο από όσο χρειάζεται η πραγματική οικονομία, τότε απλώς ρίχνεις περισσότερο χρήμα στην αγορά και οι τιμές αυξάνονται και αντικατοπτρίζουν την πραγματική οικονομία.

Με λίγα λόγια, αν φανταστούμε μια χώρα ή μια πόλη ή ένα χωριό με προβλήματα τιμών, το μόνο που μας λείπει είναι ένα ελικόπτερο για να τους ρίξουμε χρήμα ή να μαζέψουμε το υπερβάλλον. Αυτή είναι η θεωρία του ελικοπτέρου αλά Φρήντμαν, ο οποίος θεωρούσε ότι η αλλαγή στην ποσότητα του χρήματος δεν επηρεάζει καθόλου μα καθόλου τη δομή της οικονομίας, δηλαδή τις εισοδηματικές ανισότητες, την κατανομή πλούτου, κλπ όπου αυτή η αλλαγή συμβαίνει – το ελικόπτερο είναι η παραστατική δήλωση ότι η αλλαγή είναι έτσι κι αλλιώς εξωθεσμική και έτσι παραμένει (δηλ. οι πιλότοι του ελικοπτέρου δεν έχουν κανένα κίνητρο και καμία δουλειά στην κοινότητα στην οποία ρίχνουν ή αφαιμάσσουν το χρήμα και για αυτό πρέπει οι κεντρικές τράπεζες να είναι «ανεξάρτητες», δηλαδή να παριστάνουν το ελικόπτερο μέσα στην κοινωνία).

Επομένως, η θεωρία του ελικοπτέρου μας λέει ότι μόλις μειώνεται η ποσότητα χρήματος, τότε απλώς οι τιμές μειώνονται αντίστοιχα, μόλις αυξάνεται η ποσότητα χρήματος, τότε οι τιμές αυξάνονται αντίστοιχα. Επομένως, συμφέρει να έχουμε ποσότητα χρήματος ελεγχόμενη και χαμηλό πληθωρισμό, γιατί αυτό αντικατοπτρίζει την πραγματική οικονομία και βοηθάει στο να διατηρεί το χρήμα/νόμισμα την αξία του.

Αν όλα αυτά κάτι σας θυμίζουν είναι επειδή αυτή ακριβώς η θεωρία εφαρμόζεται στην ευρωζώνη.

Αυτή τη στιγμή λοιπόν, στην κάτω δεξιά γωνία της ευρωζώνης, εφαρμόζεται η πολιτική μείωσης της ποσότητας χρήματος στην αγορά. Δεν είναι σίγουρο εάν αυτό ήταν ο πρωταρχικός στόχος, ή «μια και βρήκαμε πειραματόζωο, ας κάνουμε και αυτό το πείραμα, μια και το ζωάκι θα είναι μάλλον ψοφίμι σε λίγο». Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι μας λένε κατάμουτρα, ότι θα κάνουμε θυσίες, αλλά μόλις αντικατοπτρίσουμε σε ευρώ την αληθινή μας οικονομία (δηλ. 200 ευρώ ο κατώτατος μισθός και πάει λέγοντας), θα έρθει η ανάπτυξη, ακριβώς γιατί τώρα ζούμε σε μια μεγάλη φούσκα που δημιουργήσαμε εμείς με τις σπατάλες μας, που αύξησαν τις τιμές κλπ.

Εάν όλα ήταν όπως τα λέει ο Φρήντμαν, θα έπρεπε μόλις μειώνονταν οι μισθοί, π.χ. 15%, να μειώνονταν το επόμενο πρωί αντίστοιχα και τα ενοίκια, και τα τρόφιμα, και τα ενδύματα, και τα δίδακτρα των αγγλικών κλπ. Διότι, η αυτόματη προσαρμογή της αγοράς θα ενσωμάτωνε την μειωμένη αγοραστική δύναμη των καταναλωτών.

Εάν όλα ήταν όπως τα λέει ο Φρήντμαν, θα έπρεπε η φίλη μου, που μειώνει τις τιμές των δικηγορικών της υπηρεσιών, να μπορεί να πάει στο μανάβη και βρει τις τιμές των λαχανικών εξίσου μειωμένες. Δεν θα πλούτιζε με αυτήν της την προσαρμοστικότητα, αλλά δεν θα φτώχαινε κιόλας.

Αντ’ αυτού, όλοι και όλες ξέρουμε ότι αντί να μειωθούν οι τιμές, αυξάνονται. Πρώτα από όλα αυξάνονται οι τιμές… του κράτους: αυξάνει τη φορολόγηση, αυξάνει τις ασφαλιστικές εισφορές, αυξάνεις τις αντικειμενικές τιμές των ακινήτων, κλπ. Έπειτα, το κράτος εν κράτει, δηλαδή οι μεγάλες εταιρείες που ελέγχουν τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης, όπως το πετρέλαιο, την ηλεκτρική ενέργεια, το νερό, κλπ. αυξάνουν τις τιμές τους. Έπονται οι υπόλοιπες εταιρείες κατά σειρά μεγέθους και οι επαγγελματίες: όσο πιο μικρή η επιχείρηση και όσο πιο «μικρός» ο επιχειρηματίας, τόσο πιέζεται να ρίξει τις τιμές.

Συνεπώς, για λόγους που μπορούμε να εικάσουμε, αλλά δεν είναι του παρόντος, δεν σημαίνει ότι εάν φορτώσουμε σε ένα ελικόπτερο το ήμισυ της ποσότητας χρήματος που κυκλοφορεί σε μια αγορά, οι τιμές θα προσαρμοστούν σε όλες περιπτώσεις το ίδιο. Κάποιοι θα μειώσουν τις τιμές τους, κάποιοι άλλοι όχι, κάποιοι θα τις αυξήσουν. Προφανώς και η ισχύς μέσα στην αγορά είναι βασικό κριτήριο για το ποια πολιτική θα ακολουθήσεις. Ο ισχυρός μπορεί να περιμένει με τις παλιές τιμές ή, εάν έχει κανένα μονοπώλιο (καλή ώρα σαν το κράτος και το κράτος εν κράτει), να τις αυξήσει κιόλας.

Η κοινή λογική μάλιστα λέει, ότι εάν έχεις δεσπόζουσα ή κυριαρχική θέση στην αγορά, θα την εκμεταλλευτείς μέχρι αηδίας σε εποχή μείωσης της ποσότητας χρήματος, για να συγκεντρώσεις όσο πιο πολύ χρήμα μπορείς. Δηλαδή, η κοινή λογική λέει ότι αν έχεις δύναμη διάβαινε και ανέβασε και τις τιμές, όσο σε παίρνει. Αυτό κάνει το ελληνικό δημόσιο, αλλά και όλες οι μονοπωλιακές εταιρείες. Εξάλλου, το χρήμα που μαζεύουν έχει πολύ μεγάλη αξία, αφού είναι πλέον τόσο λιγοστό στην αγορά.

Μάλιστα. Εάν δεν έχεις ισχύ, τι κάνεις; Μια λύση είναι να ρίξεις τις τιμές σου. Βραχυπρόθεσμα μπορεί να φαίνεται καλή λύση, γιατί θα διατηρήσεις την πελατεία σου ή μπορεί να έχεις και νέους πελάτες. Επειδή όμως θα αμείβεσαι λιγότερο πλέον, εάν οι τιμές σε αγαθά που χρειάζεσαι είναι σταθερές ή αυξάνονται, σε λίγο καιρό, θα έχεις εξαντλήσει το απόθεμα των οικονομιών σου, μια και τα εισοδήματά σου θα εξανεμίζονται πιο γρήγορα από πριν.

Η άλλη λύση είναι να διατηρήσεις κι εσύ τις τιμές, όπως παλιά, γνωρίζοντας βέβαια ότι δεν θα διατηρήσεις την πελατεία σου, και ότι πολύ δύσκολα θα σου έρθουν καινούριοι πελάτες, αφού την πρώτη λύση δεν θα την έχουν απορρίψει και όλοι. Πάλι όμως θα πρέπει να βασιστείς στα αποθέματά σου, τα οποία επίσης θα εξαντληθούν, αφού η προσέλευση πελατών θα έχει μειωθεί πολύ, δεδομένου ότι οι περισσότεροι θα προτιμήσουν αυτούς που θα ρίξουν τις τιμές ή δεν θα έρθουν καθόλου να ζητήσουν αυτό που παράγεις εσύ και οι συνάδελφοί σου.

Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι την πρώτη λύση, θα την απορρίψουν πολύ λίγοι – όσο και εάν σας φαίνεται παράξενο, δεν εξαρτάται πάντα από την ευμάρεια του καθενός. Εάν ρωτήσετε γύρω σας, πολλοί ευκατάστατοι επιχειρηματίες, έμποροι, δικηγόροι ή μανάβηδες, έριξαν τις τιμές τους.

Την πρώτη λύση την επιλέγουν πολλοί γιατί φαίνεται λογική μεσοπρόθεσμα. Ο καθένας λέει: ας μη χάσω το μερίδιό μου στην αγορά, δηλαδή την πελατεία μου, ας επιβιώσω για το διάστημα της αναμπουμπούλας και μετά βλέπουμε για τις τιμές. Επιπλέον, σκέφτονται, ότι εάν επιβιώσουν μέσα στη γενική οικονομική σφαγή, σε 2-3 χρονάκια, μπορεί να έχουν λιγότερους ανταγωνιστές στην αγορά και ίσως να έχουν και περισσότερη πελατεία και να μπορούν να αυξήσουν τις τιμές τους.

Τη δεύτερη λύση την επιλέγουν λίγοι. Στην πραγματικότητα, κάνουν την άλλη σκέψη: αν επιβιώσω με τις παλιές μου τιμές, θα μπορώ να βγάζω το ίδιο περίπου εισόδημα με λιγότερη δουλειά. Εάν επιβιώσουν μάλιστα, μέσα στη γενική οικονομική σφαγή, σε 2-3 χρονάκια, που θα έχουν λιγότερους ανταγωνιστές στην αγορά, ευελπιστούν ότι και περισσότερη πελατεία θα έχουν, και καλύτερες τιμές θα μπορούν να καθορίσουν.

Το ενδιαφέρον είναι ότι τη δεύτερη λύση την επιλέγουν οι ισχυροί – και αυτό και μόνο θα έπρεπε να μας προβληματίσει. Επομένως, οι ισχυροί κρατούν τις τιμές, προετοιμάζοντας ένα αύριο που για τους περισσότερους από μας, θα είναι ζοφερό πέρα από κάθε φαντασία.

Εμείς όμως επιλέγουμε συνήθως την πρώτη λύση, δεν είναι έτσι; ρίχνουμε τις τιμές μας, ευελπιστώντας ότι θα επιβιώσουμε πιο έξυπνα από τους άλλους, διατηρώντας την πελατεία μας. Όμως σε 2-3 χρόνια, που η σφαγή θα έχει τελειώσει, το χρήμα θα είναι στα χέρια αυτών που το απαίτησαν σήμερα, δηλαδή αυτών που κράτησαν τις τιμές τους στη θέση τους.

Μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί και μακροπρόθεσμα θα είμαστε φτωχοί, αλλά όχι όλοι μας. Δεν θα είναι φτωχοί αυτοί που αναγνωρίζουν ότι το ελικόπτερο που παίρνει τα λεφτά, δεν είναι εξωγενής παράγων, αλλά παίρνει τα λεφτά από την αγορά ακριβώς με αυτόν το σκοπό: να αυξήσει τα χρήματα σε αυτούς που θα διατηρήσουν τις τιμές τους. Ποιοι μπορούν εύκολα να διατηρήσουν τις τιμές τους;

Μα, οι πλούσιοι βέβαια! Εδώ ακόμη και ο παππούς Κάρολος (στον οποίο δεν έχω καμία συμπάθεια στα νομισματικά) θα έλεγε, ότι οι κεφαλαιούχοι μπορούν να περιμένουν και θα περιμένουν, μέχρι που να δουν ότι δεν έχουν άλλον πλούτο να πάρουν, οπότε θα πρέπει να δώσουν πάλι λίγο (να επενδύσουν, να προσλάβουν προσωπικό κλπ) για να πάρουν ακόμη περισσότερο πλούτο.

Είναι μεγάλο δυστύχημα που ο παππούς Κάρολος δεν ασχολήθηκε καθόλου πώς οι πλούσιοι γίνονται ακόμη πλουσιότεροι παίζοντας με την ποσότητα του χρήματος και τις τιμές στην αγορά.

Θα έλεγε στη φίλη μου, που δεν είναι κεφαλαιοκράτισσα, ότι δεν μπορεί να περιμένει. Εάν περιμένει, θα πρέπει να στερηθεί πράγματα και να έχει ένα πολύ περιορισμένο προϋπολογισμό, σε σχέση με προηγούμενα χρόνια. Αλλά και να μην περιμένει, ο προϋπολογισμός θα είναι το ίδιο περιορισμένος. Ή περίπου το ίδιο. Στην πραγματικότητα η απόφαση που πρέπει να λάβει η φίλη μου αφορά στην επιλογή της εάν μακροπρόθεσμα θα έχει καλύτερο εισόδημα με το να ρίξει τις τιμές ή με το να μην τις ρίξει.

Βέβαια, εμείς ξέρουμε ότι εάν δεν είσαι κεφαλαιοκράτης, ό,τι επιλογή και να κάνεις, οδηγεί σε περιορισμένο προϋπολογισμό και εξάντληση των αποταμιεύσεών σου. Γιατί το ελικόπτερο και οι πιλότοι του που μαζεύουν τα λεφτά με το τσουβάλι, δεν δουλεύουν για τη φίλη μου, εξάλλου δεν την ξέρουν, μια και δεν έχει λογαριασμό στην Ελβετία. Το ελικόπτερο δουλεύει για αυτούς που έχουν λογαριασμούς και αποθέματα, ουσιαστικά επιτρέποντάς τους να τα αυξήσουν σε βάρος των υπολοίπων που δεν έχουν.

Ο Φρήντμαν ποτέ δεν ασχολήθηκε, ως σοβαρός φιλελεύθερος και δεξιός που ήταν, με το ποιός οδηγεί το ελικόπτερο. Δεν τον ένοιαζε καν από πού απογειώνεται και πού προσγειώνεται, τι σημαία έχει και από ποιόν πύργο ελέγχου λαμβάνει οδηγίες. Τι δεξιός θα ήταν εάν τον ένοιαζαν όλα αυτά;

Οι κάτοικοι του χωριού όμως, επίσης δεν αναρωτιούνται τι σόι μηχάνημα είναι αυτό στην πλατεία του χωριού και γιατί παίρνει τα λεφτά. Αντί να το σταματήσουν, ασχολείται ο καθένας με το εάν θα ρίξει τις τιμές του ή όχι, και με το πόσο μερίδιο στην αγορά θα διατηρήσει σε βάρος των διπλανών, αφού ξέρουν ότι με τις παρούσες συνθήκες δεν θα επιβιώσουν όλοι, μεσοπρόθεσμα ή ακόμη και βραχυπρόθεσμα. Ο φύλαρχος πάλι κρατάει τις τιμές ίδιες και τις αυξάνει, γιατί ξέρει ότι εάν παραμείνει φύλαρχος, με τόσο χρήμα στις τσέπες θα έχει πολύ μεγαλύτερη εξουσία σε λίγον καιρό, εάν δεν παραμείνει φύλαρχος (εάν δηλαδή θυμώσουν οι χωρικοί και τον διώξουν κακήν κακώς), θα πρέπει να φύγει για πάντα, οπότε καλό είναι να έχει πάρει μαζί του όσο πιο πολύ χρήμα μπορεί, έτσι, για τις πρώτες ανάγκες εκεί στα ξένα.

Τι δεν καταλάβατε μετά από όλα αυτά;

Να σας πω εγώ: Όσο οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με το πώς θα χειραγωγήσει ο καθένας καλύτερα την κατάσταση μέσα στην αγορά, ώστε να… έχει στο μέλλον καλύτερο εισόδημα, όσο μάλιστα οι περισσότεροι ρίχνουν τις τιμές, παραχωρώντας εκ των πραγμάτων περισσότερο χρήμα σε αυτούς που δεν τις ρίχνουν (κράτος, φύλαρχος, μονοπώλια, κεφαλαιοκράτες-ξύπνιοι επιχειρηματίες κλπ), όσο δεν οργανώνονται να απαιτήσουν να ξεκουμπιστεί το ελικόπτερο που μαζεύει το χρήμα, όσο δεν πετούν τον φύλαρχο στο ποτάμι, τόσο το μόνο ελικόπτερο που θα ακούμε, αλλά δεν θα βλέπουμε, θα είναι αυτό που παίρνει τον πλούτο, τον οποίο πλούτο σαν τους πρωτάρηδες στο καζίνο αλλάξαμε περήφανα με τις μάρκες του ευρώ μέσα στο όνειρο του Φρήντμαν για έναν εντελώς αδίστακτο κόσμο.

Δηλαδή, όσο μας παίρνουν το βιος μας, το τωρινό και το μελλοντικό, τόσο μας ρίχνουν στα φρουτάκια της οικονομίας, να τζογάρουμε σε ένα καλύτερο μέλλον, το οποίο ελπίζουμε ότι θα μας παράσχει η ευφάνταστη γκλάβα μας ενάντια σε όλες τις μαθηματικές πιθανότητες και ενάντια και στην κοινή λογική της οικονομίας. Ξέρουμε βέβαια, ότι ελάχιστοι έκαναν χρήματα από τον τζόγο: συνήθως ήταν τα καζίνο – μετά ήταν οι συμμορίες του τζόγου που παίζουν όλοι μαζί διεμβολίζοντας συλλογικά το καζίνο – και μετά ήταν οι ελάχιστες ιδιοφυϊες, που μόνοι τους, μετρούν στον αέρα, θυμούνται χιλιάδες αριθμούς, έχουν φωτογραφική μνήμη κλπ και μπορούν να κερδίζουν την μπάνκα.

Αν δεν είστε σπάνια ιδιοφυϊα, αν δεν έχετε συστήσει συμμορία, αν δεν έχετε αρκετό κεφάλαιο για να ιδρύσετε καζίνο, αρχίστε να σκέφτεστε πώς θα διώξουμε το ελικόπτερο. Μέχρι τότε, μπορείτε να διαβάσετε Φρήντμαν, για να προβλέψετε τι θα κάνει ο φύλαρχος και ο κεφαλαιοκράτης του χωριού. Όχι, ο Φρήντμαν σαν σοβαρός δεξιός και γιος βιομηχάνου που ήταν, δεν θα έγραφε ποτέ ένα βιβλίο για να μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε κι εσείς, εάν δεν του μοιάζετε.

Για την αντιγραφή,

andurarum